Oxy và sức khỏe

Trong cuộc sống hiện tại có nhiều khi do không chú ý, chúng ta đã tạo ra môi trường sống, làm việc thiếu oxy. Đã có một số gia đình có nhiều người bị ngộ độc oxyd carbon, thiếu oxy phải đi cấp cứu, thậm chí tử vong vì nhà đóng kín cửa trong khi chạy máy phát điện đặt trong nhà. Khi hội họp đông người trong nhà, cửa đóng kín, thông gió kém; đi ôtô máy lạnh đường dài, đông người dễ mệt mỏi một phần cũng vì thiếu oxy. Khi lao động thể lực, trí óc cường độ cao, nhu cầu oxy tại các cơ bắp thịt (cơ vân) ở não tăng nhiều, có thể xảy ra tình trạng thiếu oxy do cung không đủ cầu.

Đời sống nhân dân ngày càng nâng cao, y học với những phương pháp chữa bệnh ngày càng đi sâu vào giải quyết nguyên nhân, cơ chế sinh bệnh, bên cạnh điều trị chú ý hơn tới điều dưỡng. Chủ động điều trị bệnh từ khi còn chưa nặng. Bên cạnh ăn uống tốt đã đến lúc cần chú ý tới thở đúng, thở một cách khoa học.

Tầm quan trọng của oxy

Oxy thường gọi là dưỡng khí, là một trong những chất cơ bản tạo ra và duy trì sự sống. Chúng ta đều biết ăn uống rất quan trọng tới sức khỏe với sự sống, nhưng còn ít thấy vai trò của thở. Thực ra oxy rất quan trọng, người ta có thể nhịn ăn, nhịn uống nhiều ngày nhưng nhịn thở ( ngừng cung cấp oxy cho cơ thể) chỉ có thể tính bằng phút. Nếu não không được cung cấp oxy thì sau 4 đến 5 phút đã bắt đầu bị tổn thương, sau 9 – 10 phút đã bị tổn thương không phục hồi. Oxy rất cần thiết nhưng vì có sẵn trong tự nhiên nên thường ta ít nhận thấy nó quan trọng. Giả như oxy phải do con người tạo ra như các hàng hóa khác thì có lẽ không có gì cần dự trữ trong nhà bằng oxy!

Tuy có sẵn trong tự nhiên với hàm lượng lớn, ổn định (20 -21% thể tích không khí) nhưng không phải trong cơ thể ai cũng đủ oxy. Oxy vào cơ thể ta còn phụ thuộc vào sự tiếp nhận của phổi, vận chuyển của máu, thông suốt của mạch máu, khả năng làm việc của tim. Các bệnh cấp tính, mãn tính ở phổi đều ít nhiều ảnh hưởng đến sự tiếp nhận oxy của phổi. Khả năng vận chuyển oxy của máu trong điều kiện áp suất không khí bình thường phụ thuộc vào hemoglobin có trong hồng cầu. Khi thiếu máu, phương tiện vận chuyển oxy này bị giảm thiểu, có khi tuy đủ lượng hemoglobin nhưng khả năng vận chuyển oxy của nó giảm, đó là trường hợp khi cơ thể bị ngộ độc các chất gây methemoglobin. Máu của người nghiện thuốc lá nặng tỷ lệ carboxyhemoglobin có thể tới 8 - 10% hemglobin không có khả năng vận chuyển oxy nữa. Sự vận chuyển oxy từ phổi tới các bộ phận của cơ thể còn phụ thuộc vào khả năng làm việc của tim, tình trạng của mạch máu. Khi có bệnh tim mạch, đặc biệt trong bệnh viêm tắc động mạch, tĩnh mạch ảnh hưởng rất nhiều đến việc cung cấp oxy cho cơ thể. Như vậy cùng sống trong một môi trường, nhưng có người cơ thể được cung cấp đủ oxy, có người thiếu. Trong thực tế không chỉ ở bệnh nhân mà ở một số người tuy đang sinh hoạt làm việc bình thường, nhưng toàn cơ thể hoặc ở một cơ quan hay bộ phận nào đó vẫn thiếu oxy ở mức độ nhất định.

Oxy rất cần thiết do đó thiếu oxy là nguyên nhân tiên phát hoặc thứ phát của nhiều bệnh. Có nhiều bệnh: ngộ độc oxyd carbon, suy tim, hen suyễn…. thiếu oxy toàn thân. Cũng có nhiều bệnh nhân thiếu máu ( thực ra là thiếu oxy) cục bộ như: thiếu máu cơ tim, thiểu năng tuần hoàn não… Bệnh tiểu đường lâu ngày thường gây viêm tắc mạch, nhất là các mạch máu chân. Khi nặng gây hoại tử bàn chân, lúc đó tại đây thiếu oxy trầm trọng.
Để cơ thể khỏe mạnh, làm việc có năng suất cần luôn luôn đảm bảo đủ nhu cầu oxy cho cơ thể. Tạo môi trường sống, làm việc, nghỉ ngơi có nhiều cây xanh, thông thoáng là biện pháp rất cần thiết.

Oxy cao áp điều trị nhiều loại bệnh

Trong thực hành y tế nước ta, oxy được dùng trong hồi sức cấp cứu với những ca bệnh nặng, bằng cách cho bệnh nhân thở hỗn hợp khí có hàm lượng oxy cao nhằm bù lại nhanh chóng lượng oxy thiếu hụt. Phương pháp điều trị bằng oxy cao áp bù đắp nhanh chóng, chủ động hơn lượng oxy thiếu hụt. Đây là phương pháp điều trị của y học hiện đại được áp dụng rộng rãi ở hầu hết các nước có nền kinh tế và y học phát triển.

Thở oxy tại nhà đáp ứng được nhu cầu của một bộ phận bệnh nhân. Nhiều bệnh nhân cần được hỗ trợ bằng thở oxy nhưng không có điều kiện tới bệnh viện. Tuy nhiên nếu không được hướng dẫn quản lý của bác sĩ có thể dùng không đúng chỉ định, không đúng phương pháp, đôi khi lạm dụng sẽ không đem lại hiệu quả tốt, đôi khi có hại. Trong điều trị điều dưỡng oxy cho trẻ em cần chú ý cân nhắc với trẻ sơ sinh dưới 3 tháng tuổi, nhất là đối với trẻ thiếu tháng, thiếu cân.

Thở oxy là một trong những biện pháp tốt trong điều trị điều dưỡng bệnh, nhằm giải quyết tình trạng thiếu oxy cấp hoặc mãn tính, xảy ra trên toàn cơ thể hay cục bộ ở một bộ phận cơ thể; do bệnh lý hay khi mất cân bằng giữa cung và cầu oxy khi lao động chân tay, trí óc cường độ cao. Nhưng cũng cần lưu ý, tuy oxy là chất rất cần thiết cho sự sống, cho cơ thể, nhưng nó cũng cần được coi là một loại thuốc, phải được hướng dẫn bởi cán bộ y tế chuyên khoa.